کارکرد سلاح توپ در سرکوب شورش‌های محلی و استمرار دولت متمرکز عصر صفوی

توپ، به عنوان سلاح سنگین، جمعی، گران قیمت، نیازمند آموزش در به­کارگیری و صرف هزینه در ساخت، نگهداری و به­کارگیری، فقط می‌توانست در انحصار و اختیار دولت مرکزی باشد. از دورة شاه تهماسب اول که نخستین تجربه­های ساخت و به­کارگیری سازمان­یافته و مؤثر آن در قشون صفوی ثبت شده تا دوران شاه عباس اول که بیشترین ساخت و کاربرد توپ در نبردها روی داده است،‌ شواهد تاریخی نشان می­دهند به­کارگیری این سلاح مدرن برای کنترل نیروهای گریز از مرکز،‌ سرکوب حکام سرکش محلی و تثبیت و گسترش حاکمیت مرکزی، عاملی تعیین کننده و سرعت‌بخش بوده است. با ظهور نشانه­های ضعف حکومت صفوی و آغاز شورش­های پراکندة اقوام سرحدی،‌ توپچیان همواره بخشی از قشون را تشکیل می­دادند،‌ هرچند ناتوانی آنها در کاربرد مفید توپخانه در جنگ صحرا (رو در رو) موجب شکست­های قشون دولتی و سرانجام سقوط صفویان شد. در سرکوب حکمرانان محلی اگر «جنگ قلعه» روی می­داد،‌ قدرت ویرانگر گلوله و صدای غرّش توپ هر مقاومتی را درهم می­شکست اما در «جنگ­های صحرا و رو در رو»،‌ در دورة صفوی مهارت کافی برای استفادة مؤثر و تعیین کننده از توپخانه حاصل نشد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای است.